زمینشناسان و معدنکاران قرار گیرد. لازم به ذکر است که در طی تبلور مذاب سولفیدی جدایش بین Ni, Cu, IPGE, PPGE رخ می‌دهد به این صورت که عناصر Ni, Cu, PPGE در فازهای سولفیدی اولیه به صورت عناصر ناسازگار رفتار می‌کنند در صورتی که IPGE به صورت سازگار رفتار می‌کنند (Fleet et al, 1993; Song et al., 2008). در نمونه‌های مورد مطالعه، نسبت حجمی کانیهای سولفیدی دارای رابطه مستقیمی با نسبت حجمی کانی کلینوپیروکسن سنگ میزبان است. درصد حجمی کانیهای سولفیدی از کمتر از یک درصد در سنگهای دونیتی تا بیش از 5 درصد در سنگهای پیروکسنیتی متغیر است. مقدار حجمی متوسط آنها در سنگهای پیروکسنیتی بین 2 تا 3 درصد میباشد.
شکل 3-21-آثار سولفیدهای دگرسانشده داخل تونل فطر 6
مطالعات بافتی نشانگر کانهزایی ترکیبات سولفیدی در دو نسل اولیه و ثانویه است. توزیع کانیهای سولفیدی به شکل اولیه در سنگ‌ها دارای بافت افشان بوده و اغلب بصورت بین بلوری نسبت به کانیهای سیلیکاتی میباشد. فرم آمیبی شکل سولفیدهای اولیه که عمدتاً از نوع پنتلاندیت و پیروتیت می‌باشند، نشانگر به دام افتادن آنها به شکل مایع سولفیدی در میان کانیهای سیلیکاتی در سنگهای اولترامافیک است (Talkington et al., 1984; Von Gruenewaldt et al., 1990). کانی پنتلاندیت (Pn) با فرمول ساختمانی نظری (Fe,Ni)9S8 و با سیستم کوبیک دارای رنگ سفید زرد و اندیس انعکاس حدود 50 درصد است
(شکل 3ـ 23). این کانی به سختی از لحاظ رنگ و اندیس انعکاس نور در زیر میکروسکوپ از میلریت قابل تشخیص میباشد ولی بر خلاف آن، ایزوتروپ بوده و فاقد پلئوکروئیسم و انعکاس داخلی است (شکل 3ـ24). میلریت (Mil) با فرمول نظری NiSو سیستم هگزاگونال با رنگ آن سفید متمایل به زرد و با اندیس انعکاس نور حدود 55 درصد در نور انعکاسی دیده میشود. پلئوکروئیسم واضح از زرد روشن به زرد کمرنگ و خاصیت آنیزوتروپی قوی در آن قابل مشاهده است. این کانی بیشتر در سنگهای بخش پایینی ستون افیولیتی دارای کانهزایی سولفیدی مشاهده میشود (شکل 3ـ 24).
شکل 3-22- کانی پنتلاندیت در نور انعکاسی
شکل 3-23- کانی های سولفیدی اولیه در کمپلکس فاریاب در نور انعکاسی.
(Mil میلریت (سمت راست) و Pnپنتلاندیت (سمت چپ)
کانی پیروتیت (Po) دارای سیستم تبلور هگزاگونال، رنگ کرم با تهرنگی ضعیف از صورتی است و در زیر میکروسکوپ تیرهتر از پنتلاندیت میباشد. اندیس انعکاس آن حدود 40 درصد، پلئوکروئیسم کاملاً مشخص از کرم قهوهای تا صورتی و عدم انعکاس داخلی از ویژگیهای آن است. از لحاظ نوری آنیزوتروپی قوی از خاکستری زرد به خاکستری آبی را نشان داده و فرمول نظری آن Fe 1-x S است (شکل 3ـ25 و 3ـ26). این کانی در تمامی سطوح کانهزایی مشاهده میشود ولی بیشترین فراوانی آن در واحدهای سنگی فوقانی کانهزایی سولفیدی است.
شکل 3-24- کانی پیروتیت در نور انعکاسی
شکل 3-25- کانی پیروتیت در نور انعکاسی
در کانهزایی نسل دوم، در اثر عملکرد سیال گرمابی، ترکیبات سولفیدی از سنگهای اولیه خارج شده و در سنگهای افقهای بالاتر در امتداد شکستگیها و ترکهای سنگ میزبان بصورت رگچههای متعدد نهشته شدهاند. پویایی مجدد ترکیبات سولفیدی موجب تشکیل کانیهای بزرگ سولفیدی در امتداد شکستگیها و شکافها شده است بطوریکه در رگچههای سولفیدی اندازه برخی بلورها به بیش از 5 میلیمتر نیز میرسد (شکل 3ـ 27). در مرحله دوم کانهزایی، سولفیدها که عمدتاً از نوع کوولیت و پیریت هستند، به صورت ورقههای نازک، سطح درزهها و ترکهای موجود سنگهای میزبان را پوشاندهاند. تشکیل چنین پوستههای نازکی از جنس سولفید و سایر انواع کانیهای نیکلدار و آهندار در اثر اکسایش و دگرسانی پیروتیت ـ پنتلاندیتهای اولیه و آزاد شدن آهن و نیکل از بسیاری از کانسارهای سولفیدی نیکل در جهان گزارش شده است .(Legrand et al., 2005; Nickel et al., 2008) در مقاطع صیقلی کانیهای سولفیدی ثانویه در محل پهنشدگی ناگهانی ترکها نهشته شدهاند. همچنین سیال گرمابی به صورت شکافهپرکن در میان شکستگی و ترکهای درون کانی میزبان بافت کوکاد دروغین را بوجود آورده (Guilbert & Park, 1997) و یا در امتداد سطوح رخ کانی میزبان (عمدتا اورتوپیروکسن) عبور کرده و کانیهای سولفیدی را رسوب داده است ( شکل 3 ـ 28).
شکل 3-26- رسوب کانیهای سولفیدی ثانویه در امتداد شکستگیها
شکل 3-27- الف) بافت شکافه پرکن کوکاد دروغین در سولفیدها. ب) نهشته شدن سولفیدها در امتداد سطوح رخ اورتوپیروکسن در سنگ میزبان
فصل چهارم
مطالعات ژئوشیمیایی
مقدمه
جهت پیبردن به ترکیب شیمیایی دقیق کانیهای سولفیدی و کرومیت‌های همراه و سیلیکات‌های میزبان از روش آنالیز الکترون میکروپروب (EMPA) استفاده شد که در راستای این هدف تعداد 10 مقطع صیقلی در مرکز تحقیقات و فرآوری مواد معدنی ایران آنالیز شد. ذکر این نکته ضروری است اکثر سنگهای مجموعه افیولیتی تحت تاثیر فرآیند سرپانتینی‌شدن و کلریتی‌شدن قرار گرفته‌اند، با این حال به هنگام نمونه‌برداری تلاش شد تا از برداشت نمونه‌های شدیداً دگرسان و سرپانتینی شده خودداری شود. از آنجایی که بررسی‌های ژئوشیمیایی جهت شناسایی منشاء و محیط اولیه کانسارها و سنگهای دربرگیرنده آنها لازم است، در این فصل به بررسی ویژگیهای ژئوشیمیایی کانیهای سولفیدی، اسپینل‌های کروم‌دار همراه
و سیلیکات میزبان می‌پردازیم.
