سیاست جنایی ایران

فرضیه‏ی دوم عبارت است از: نقش توبه در سیاست جنایی ایران در خصوص مجازات های مربوط حد بیشتر از تعزیر است.
با بررسی نظریه‏های مرتبط با توبه و سقوط حدود می‏توان سه نظریه را برجسته دانست. طبق نظریه‏ی اول، توبه به طور کلی موجب سقوط مجازات می‏گردد. فقهایی که چنین نظری دارند دیدگاه خوش‏بینانه و آسان‏گیرانه داشته‏اند و به شایستگی، به نقش اصلاحی توبه پی برده‏اند و به همین علت تائب را شایسته‏ی عفو دانسته‏اند. نظریه‏ی دوم معتقد است که توبه، به طور کلی موجب سقوط مجازات نمی‏شود. فقهایی که چنین دیدگاهی را مطرح می‏کنند دیدگاه سخت‏گیرانه و بدبینانه‏ای دارند و معتقدند که توبه ساقط مجازات اخروی است و نباید در مجازات‏های دنیوی سقوطی صورت بگیرد. نظریه‏ی سوم بین حد محاربه و دیگر جرایم تفکیک قائل شده و معتقد است که توبه فقط در مجازات محارب، آن‏هم قبل از دستگیری ساقط مجازات است و در سایر جرایم تأثیری ندارد. از میان این سه دیدگاه، می‏توان ادله‏ی کسانی را که قائل به سقوط حد به واسطه‏ی توبه هستند قوی‏تر است.
همچنین چهار نظریه در رابطه با توبه و تعزیزات مطرح شد. نظریه‏ی اول معتقد به یکسانی حدود و تعزیرات است یعنی معتقد است که تعزیرات مانند حدود است و اگر قبل از اثبات جرم در دادگاه توبه کند تعزیز از او ساقط است و اگر پس از آن توبه کند در صورتی که راه احراز جرم بینه باشد تعزیر جاری می‏شود و اگر راه احراز جرم اقرار باشد قاضی مخیر است که وی را مجازات یا عفو کند. نظریه‏ی دوم معتقد به عدم تأثیر توبه در سقوط تعزیر است. علت این نظریه این است که چون اصل جاری‏کردن تعزیر، اندازه، نوع و کیفیت آن در اختیار حاکم است پس بیشتر از توبه نظر حاکم است که تعیین‏کننده‏ی مجازات است. البته حاکم فقط در مورد حقوق الهی می‏تواند مجرم را عفو کند. نظریه‏ی سوم اعتقاد به سقوط مطلق تعزیرات با توبه دارد. بنابر این نظر، توبه تعزیر را به طور مطلق ساقط می‏کند چه پیش از اقرار بینه و چه بعد از آن. این نظریه نیز خوش‏بینانه و آسان‏گیرانه است. اما نظریه‏ی چهارم این‏گونه بحث می‏کند که اولاً توبه از تعزیر اگر پیش از اقامه‏ی بینه، اقرار و یا علم قاضی باشد تعزیر را ساقط می‏کند. همچنین در حق‏الناس نه توبه و نه قاضی تأثیری در سقوط مجازات ندارد. در آخر این نتیجه به دست آمد که نقش توبه در سیاست جنایی ایران در خصوص مجازات های مربوط حد بیشتر از تعزیر است، علت این امر نیز این است که اولاً در مورد سقوط مجازات حدی با توبه در نص اسلام و قانون بیشتر سخن آمده است. ثانیاً با توجه به نقش قاضی در مورد مجازات‏های تعزیری این فرضیه نیز تأیید می‏گردد هرچند که روی‏هم رفته هم در برخی از جرایم اعم از حدی و تعزیری، توبه موجب سقوط مجازات می‏شود.
فرضیه‏ی سوم نیز مبنی بر این‏که به نظر می‏رسد آن‏گونه که باید، توبه، در سیاست جنایی کشور ما اعمال نمی‏شود، مورد تأیید قرار گرفت. علت این است که در سیاست تقیینی ما به کرات در مورد توبه سخن رانده شده است ولی در برخی موارد و برخی جرایم نیز سکوت شده است. دست قاضی در جرایم حق‏الله و حق جامعه برای عفو باز است ولی در حق‏الناس خیر و باید حق مردم ادا شود. در مورد سیاست قضایی نیز به خاطر اختلاف سلایق قضات، گاهی توبه آن‏گونه که شایسته است اعمال نمی‏شود. در مورد سیاست اجرایی هم نهادها، مجرمین را به توبه دعوت می‏کنند ولی گاهی خود مجرمین به توبه نائل نشده و اصرار بر ارتکاب جرایم دارند. در مورد سیاست مشارکتی نیز باید گفت که متأسفانه جامعه‏ی مدنی شخص تائب را اصلاح‏شده نمی‏داند و جامعه او را نمی‏پذیرد. بنابراین توبه آن‏گونه که شایسته است در سیاست جنایی ما اعمال نمی‏شود. در ادامه پیشنهاداتی برای اعمال بیشتر توبه در سیاست‏های جنایی کشور ارائه می‏گردد.
پیشنهادها:
با توجه به اهمیت بسزای توبه به عنوان یک نهاد قوی در سقوط مجازات و با عنایت به اصلاحاتی که اخیراً در نظام قضایی کشور در حال شکل‌گیری است لازم است پیشنهاداتی ارائه گردد:
1- بهتر است از طرف رئیس قوه قضائیه در پرونده‌های کیفری، قبل از آن‏که قاضی صادر کننده رأی حکم صادر کند توجه ویژه‌ای به توبه مجرم بشود و از وجود کارشناسان و روانشناسان به عنوان مشاور قاضی در این خصوص استفاده شود.
2- لازم است نهادی تحت عنوان «نهاد توبه» برای رسیدگی به وضعیت مجرمان نادم و پشیمان تأسیس گردد و با کار گسترده فرهنگی از این امتیاز ویژه قانون گذار اسلام که تا حدودی عملاً تعطیل شده است استفاده بهینه شده و بدین طریق فرهنگ توبه در جامعه جا افتاده و فراگیر شود
3- بهتر است سوء سابقه از سجل کیفری این افراد (توبه کنندگان) حذف گردد.
4- بهتر است بیش از پیش مجرمین به توبه تشویق شوند و در نهادهای بازتولیدکننده مانند زندان، بهزیستی و …مجرمین تحت آموزش‏های دینی قرار گرفته و به فواید ترک جرم و مضرات ادامه‏ی جرم پی ببرند.
5- بهتر است برنامه‏های آموزشی، اردوهای تفریحی و …برای هدایت و راهنمایی مجرمین، تدارک دیده شود.
6- صدا و سیما و رسانه‏ها باید در تهیه‏ی فیلم‏ها، کلیپ‏ها و سی‏دی‏های آموزشی به آگاه‏سازی جامعه در مورد جرایم و خطرات آن و راه‏های اصلاح مجرمان به‏وسیله‏ی توبه تلاش کند.
7- بهتر است مجرمین توبه‏کننده و اصلاح‏شده به توسط رسانه‏ها به همه معرفی شوند و مورد تشویق قرار بگیرند تا بقیه‏ی مجرمین هم به توبه تشویق شوند.
8- باید به مردم آموزش داده
شود که توبه‏کننده مورد لطف خدا قرار گرفته است و باید مورد پذیرش جامعه نیز قرار بگیرد.
و ….
فهرست منابع و مآخذ
قرآن کریم.
ابن اثیر، مبارک بن ابی الکرام، 1367، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق: طاهر احمد الزاوی و محمد الطناحی، قم، مؤسسه اسماعیلیان.
ابن برّاج، 1410 ق، سلسله الینابیع الفقهیه، ج 23.
ابن‏حزم، محمد بن داود، 1418 ق، المحلی، تحقیق: احمد محمد شاکر، ریاض، دارالنفائس.
ابن‏رشد، محمد بن احمد، 1420 ق، بدایه المجتهد و نهایه المقتصد، بیروت، دار ابن حزم.
ابن‏عابدین، محمدامین، 1415 ق، رد المحتار علی الدر المختار، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.
ابن‏قدامه، محمد بن عبدالله، 1403 ق، المغنی و الشرح الکبیر، بیروت، دارالکتاب العربی.
ابن‏ماجه، محمد بن یزید، بی‏تا، سنن ابن ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، دارالفکر.