طرز تهیه سمنی در شیراز
ابتدا گندم مرغوبی تهیه کرده، خوب پاک میکنند. گندمهای ناسالم را برای مرغ و پرندگان کنار میگذارند. بعد گندم را میخیسانند تا تنجه TENJE (جوانه) بزند، این گندمها را در مجمعههایی پهن میکنند تا کمی سبز شود. سپس آن را در جوقن JUQAN (هاون سنگی) کوبیده، شیرهی آن را میگیرند، تفالهی گندم را به خورد کبوتران میدهند و یا در صحرا میریزند. مقداری از شیرهی گندم را برداشته کنار میگذارند. آن گاه شیره را با آرد گندم در دیگ میریزند، مقداری کم «تربت» بدان اضافه میکنند، روی آتش گذاشته و مرتباً هم میزنند، اگر هم نزنند ته میگیرد. از شیرهی گندم را که قبلا برداشتهاند در هفت نوبت داخل دیگ میریزند که به اصطلاح میگویند «شربتش میدهند» در نوبت هفتم در صورتی که مایل باشند مقداری گردو و بادام را تمیز کرده داخل دیگ میریزند. مجدداً آن را هم میزنند تا خوب قوام آید. سمنی را معمولاً شب میپزند و نزدیکیهای صبح دیگ را دم میکنند. روی سر دیگ شمع روشن میکنند. سمنی را که پختند اگر رنگ روشنی یافت و شیرین شد، خودشان را به مراد رسیده میدانند. ولی اگر رنگ سمنی تیره شد، این را به فال بد گرفته، میگویند: «بدشگون است و برایمان آمد ندارد». کسانی که اطراف دیگ هستند، حتماً باید پاک و طاهر باشند. سمنی را کسانی میپزند که نذر داشته باشند. معمولاً میگویند باید خواب دید و بعد به چنین نذری اقدام کرد. صبح روز بعد سمنی را کاسه کاسه کرده، برای دوستان و قوم و خویش میفرستند. سمنی را در سفرهی هفتسین میگذارند. تا مدتها میشود آن را نگاهداشت. پختن سمنی در اکثر نقاط ایران مرسوم است، سمنی خوراکی است مقوی و مغزی درست کردن سمنی در نوروز تا آن حد اهمیت دارد که «خوریها» معتقدند سمنی توان و نیروی مرد است و اگر در نوروز در خانهای سمنی درست نکنند، مرد میمیرد.
سید اشرفالدین حسین گیلانی (نسیم شمال) چگونگی تهیه سمین را در شعری این چنین شرح میدهد:
«ننه جون من سمنو میخوام یار شیرین دهنو میخوام
عاشقم من به لقای سمنو سروجانم به فدای سمنو
سمنو خوبتر از جان من است سمنو شیرهی دندان من است
من که در مطبخ تو آشپز سمنو را به چه شکلی بپزم
ننه جون ارث به اولاد بده سمنو را تو به من یاد بده
***
دختر ای ماه پسندیدهی من ای رختروشنی د یدهی من
اولاً دیگ بزرگی باید گندم سبز سترگی باید
جمع باید بکنی مردم را آب باید بکشی گندم را
ذرهای خاک نریزد در دیگ چشم ناپاک نیفتد بر دیگ
کچل و زخمی از آن دور شود ورنه، شیرین نشود، شور شود
جمع گردند ز نسوان و بنات دور دیگ سمنو با صلوات
بنشینند همه سبحه به کف پیش دیگ سمنو صف در صف
هی بخوانند چو شیخ و طلبه کته کات و ک ته کوت و کته که
سمنو رخت به مینو بکشد ملک از اوج فلک بو بکشد
تا که دیگ سمنو جوش کند عمقزی، خاله قزیی، نوش کند
سبز کردن سبزه
از پانزده اسفند دانههایی را که بخواهند سبز کنند، در آب میریزند. ابتدا دانههای مورد نظر را پاک کرده، بعداً مشت مشت در آب میریزند. مشت اول به سلامتی امام زمان «عج» میریزند. آنگاه در هر نوبت اسم یکی از افراد خانواده را به زبان میآورند. معمولاً ابتدا از بچهها شروع میکنند. چند روزی که دانهها در آب ماند جوانه میزند. آن گاه این دانهها را هر جا که خواستند از جمله در پارچ، دوری، سینی، دور کوزه، دور کوزهی قلیان و یا دور کوزهی کفتری (کبوتری) سبز میکنند. در شیراز غیر از گندم، جو، عدس، ماشک (ماش)، ترتیزک (نوعی از شاهی) و خاکشیر هم سبز میکنند. این سبزهها را در سفرهی نوروزی میگذارند و آنها را نگاهداشته و روز سیزده بدر که به خارج از شهر میروند، سبزهها را دم آب روان میدهند.
